Al traviés de la
toponimia, de les fontes escrites de l'Antigüedá Clásica y
del propiu substratu llingüísticu, sabemos que n'Asturies
falábase na dómina de la Edá del Bronce una llingua o
llingües emparentaes, escurque, col euskera d'anguañu,
fenómenu que paez ser foi común a tola costa cantábrica, y
de raigón preindoeuropeu. Sicasí, cola invasión de la
Península por pueblos indoeuropeos aquélles queden desplazaes por
otres que, al averanos a la hidronimia, la oronimia o l'antroponimia, revelen
una fonda celtización del País: el meyor exemplu ye'l nome d'una
de les principales tribus de los ástures, los luggones, cuyu radical Lug
ye'l teónimu de la más importante de les divinidaes
céltiques.
Depués de la conquista romana, a partir del añu 19 B.P.,
escomienza un procesu de desaniciu de les llingües prerromanes que van
perdiendo puxu en favor de la llingua de los invasores: el Llatín.
Sicasí, foron deprendiendo esa nueva llingua que seyos imponía
dende los sos propios sistemes llingüísticos y dexando un sustratu
prerromanu mesmo nel vocabulariu que nos vezos articulatorios lo que
dará llugar al xurdimientu del asturianu como llingua romance, que va
afitase dafechu comu llingua nacional nel Reinu Asturianu (718-910). Por
embargu, nesa dómina siguíase usando'1 llatín comu llingua
escrita en tola Península y nun sedrá fasta los sieglos XII-XIII
cuandu entamen a escribise testos en llingües romance, y d'aquella
Asturies ya taba enforma arrequexada política, económica, social
y culturalmente al empar del xurdimientu d'un nuevu poder: el
castellán.
La llingua asturiana (entá presente nes escritures públiques,
donaciones, etc. de los sieglos XIII y XIV) nun va desaniciase,
calteniéndose dafechu ente les clases populares, y mesmo ente notables
del País qu'empleguen I'asturianu nes sos obres lliteraries:
Antón de Marirreguera (s.XVII), Xosefa Xovellanos y Antonio Balvidares
(s.XVIII) y toa una llarga riestra nel s.XIX y primera metada del s.XX : Xuan
María Acébal, Caveda y Nava, Teodoro Cuesta, Pepín de
Pría, Fernán Coronas, etc.
Tres de la llarga nueche de la Dictadura, nos entamos de los años 70
produzse un auténticu españíu reivindicativu y defensor de
la llingua asturiana al que s'apareyó un vraeru "boom"
Iliterariu, conocíu como Resurdimientu.
Cola creación pol Conseyu de Gobiernu d'Asturies de l'Academia de la
Llingua Asturiana en 1981, princípiase un llabor normativu col que
l'idioma asturianu entama a encariar, con enfotu, el futuru: Mentantu, na cai y
nes instituciones el movimientu cívicu reivindicativu sigue proclamando
la reconocencia d'un drechu básicu: la Oficialidá
